Grensland

Bijzonder burgemeestersportret

Zijn blik strak, zijn voorkomen voornaam en zijn entourage indrukwekkend. Bijna vijf eeuwen terug staarde Eltet tho Lellens naar zijn portretschilder. We kunnen hem nu nog in de ogen kijken, maar Eltet zelf aanschouwde een totaal ander beeld van Groningen dan wij. Hij leefde in de wereld waarin Karel de Vijfde Heer der Nederlanden was en de eerste borgen in de Ommelanden werden gebouwd. Jonker Eltet was één van de grondleggers van onze Groninger geschiedenis.

Jonker Eltet werd geboren in het Groningse ’t Zandt rond het jaar 1473. In de wereld waarin Eltet geboren werd, regeerden enkele voorname families over de Ommelanden. Eltet was afkomstig uit het geslacht Ompteda. Reeds voor zijn dertigste levensjaar liet Eltet een borg bouwen op de plaats die Lellens genoemd werd, zo’n twintig kilometer ten oosten van de stad Groningen Na voltooiing van de borg liet hij zich Eltet tho Lellens noemen. In welk jaar het portret van Eltet geschilderd werd, is niet bekend, wel dat het een plaatsje kreeg in ‘zijn’ borg in Lellens. Het onderschrift van het portret luidt: 'Anno 1555 is verstorven den Eerbare Eltet toe Lellens out wesende 82 jaren unde is gerust des Vrijdags na S.J..'

33.000 Rijnsche goudguldens

Al tijdens het begin van Eltets leven was de politieke situatie in Noord-Nederland erg onrustig. Er was geen centraal gezag en veel strijd om de macht. De periode van 1498 tot 1506 wordt die van de Sassische Vede genoemd. Tijdens die periode gingen de Stad en Ommelanden gebukt onder oorlogshandelingen en ontwrichting van het openbare leven. Eltet kreeg er in 1498 persoonlijk mee te maken toen hij in gijzeling werd gegeven aan de roofridder Nittert Fox. Deze onverschrokken ridder had het Westerkwartier geplunderd en gebrandschat en de Groninger hoofdelingen deden een noodgreep om hem een halt toe te roepen. Ze boden hem een groep gijzelaars aan, waaronder Eltet, die hij kon verzilveren voor 33.000 Rijnsche goudguldens. Na inning van zijn geld vertrok Nittert Fox uit het gebied en keerde de rust enige tijd weer.

Burgemeester

Ondanks de roerige tijden wist Eltet een politieke carrière op te bouwen. Groningen stond onder bewind van hertog Karel van Gelre toen Eltet voor het eerst burgemeester van Groningen werd. De Stad kende toen nog vier burgemeesters tegelijk, die deel uitmaakten van een zestien leden tellende Raad. Bij toerbeurt waren de vier burgemeesters eerste vertegenwoordigers van de Stad. Het stadsbestuur wisselde jaarlijks voor de helft. Tussen 1526 en 1533 zou Eltet vijftien maal het ambt van Burgemeester bekleden. Een belangrijke moment in zijn carrière was dat hij tijdens zijn burgemeesterschap in 1540 werd gevraagd de stad Groningen te vertegenwoordigen op de algemene vergadering van Hanzesteden in Lübeck.

Prins van Oranje

Vijf jaar later viel hem opnieuw een grote eer ten deel, toen bekend werd dat Maria van Hongarije een bezoek ging brengen aan Groningen. Al sinds 1536 viel Groningen onder het bestuur van keizer Karel de Vijfde, die zijn zuster Maria aanstelde als landvoogdes over de Nederlanden. Op 20 juni 1545 kwam Koningin Maria, zoals ze ook wel genoemd werd, de Heerepoort binnen met een groot gevolg. De burgemeesters en de twaalf raadsheren traden haar tegemoet en boden haar op een kussen een sleutel van de stad aan. Ook werden haar andere geschenken aangeboden, waaronder drie vette ossen en een beker gevuld met guldens. Bijzonder is dat in het gevolg van Maria een kleine page meereisde. Hij was bij haar aan het hof in Brussel opgegroeid en luisterde naar de naam Willem van Oranje.

In 1553 was Eltet tho Lellens voor de laatste keer burgemeester van Groningen. Twee jaar later overleed hij. Hij liet het oudst bewaarde portret van een Groninger burgemeester na.

Herindeling

Eltet tho Lellens was burgemeester over een Groningen dat toen nog bestond uit het gedeelte van de stad binnen de Diepenring. Sindsdien is de gemeente Groningen een aantal keren flink uitgebreid. Op 1 januari 2019 vindt er weer een uitbreiding plaats. De voormalige gemeenten Ten Boer en Haren worden bij Groningen gevoegd.

<p>Het portret van Eltet tho Lellens, een van de pronkstukken van het Groninger Museum. &ndash; Foto: Groninger Museum</p>

Het portret van Eltet tho Lellens, een van de pronkstukken van het Groninger Museum. – Foto: Groninger Museum