Om de borgklip te bereiken, moeten twee, aan de noordkant zelfs drie grachten worden bedwongen. Langs de binnenkant van de laatste gracht liggen overal bakstenen muren: de fundamenten van het oude kasteel Nienoord. Aan alle vier kanten van het borgplein. Zo verdedigbaar was het kasteel dus, en zo groot. Tegenover de barokke toegangspoort (1708) zijn de fundamenten goed te zien. Even verderop zitten nog steeds vier schietnissen in de muur. De 19e eeuwse pleisterlaag bedekt kennelijk eeuwenoud muurwerk! Wellicht wordt dat bij een restauratie nog eens blootgelegd.

Curieus zijn ook twee rond 1708 aan weerszijden van de poort ingegraven kanonslopen: om het tegen de poort aanrijden te voorkomen. Die twee dateren uit de bouwtijd van het kasteel: rond 1500. Toen toog Wigbold van Ewsum hier met zijn vrouw Beetke van Aeylckema, alias Beetke van Rasquert heen, om in de omgeving turf te laten ontginnen. De snel groeiende stad had namelijk veel brandstof nodig. Hun oude steenhuis stond in Middelstum, vandaar de naam Nienoord; nieuw oord.

Strijd

Wigbold II sloot zich in de Tachtigjarige Oorlog aan bij de prins van Oranje, terwijl stadstaat Groningen de kant van de Spanjaarden koos. Hij schafte er maar liefst 20 kanonnen voor aan. Namen in de omgeving zoals de Leekster Schans herinneren nog aan de loopgravenoorlog waarin deze strijd uitmondde. Onder Wigbolds zoon Casper werd Nienoord zelfs bezet door 300 soldaten. In de directeurskamer ligt nog een kanonskogel uit die tijd. Alweer een herinnering aan de krijgsgeschiedenis van Nienoord.

Familie

De volgende verwijzingen naar oorlogsgeweld zijn gelukkig plezierige: de binnenpoorten van het huidige borggebouw. Teksten als renovatum 1679 en non ad habitandum sed ad commorandum ('niet voor bewoning maar voor het genoegen') suggereren, dat rond deze tijd het kasteel transformeerde tot een lusthof. De schade door rondtrekkende troepen in het rampjaar 1672 kon dankzij de turfwinning ruimschoots worden gecompenseerd.

Andere luxe herinnert ook aan deze 'wederopbouw', zoals de exuberante Schelpengrot en de elegante sokkels in het park. Ze waren van twee achterneven Von Inn- und Kniphausen, die na elkaar met de erfdochter van kasteel Nienoord trouwden: Anna van Ewsum. Hun grafmonument, door Rombout Verhulst gemaakt in de naastgelegen kerk, is een van de meest luisterrijke in Nederland. Anna's moeder hertrouwde overigens met een broer en zo werd Anna een schoonzuster van haar moeder! De laatste bewoners, Van Panhuys, hadden de laatste Von Inn- und Kniphausen als grootmoeder. Snel terug naar de borg als kasteel, voordat de stamboom té ingewikkeld wordt!

Overal kanonnen

Twee bronzen sierkanonnen verder op het terrein, de 'Nienoord' en de 'Vredewold', zijn uit dezelfde wederopbouw. Ze hebben meer saluutschoten gelost dan kanonschoten, nog tot 1898 bij de inhuldiging van koningin Wilhelmina. Eén ging te vroeg af; de laadstok vloog door de lucht, losgerukte kledingstukken van boswachter Pruim landden in het loof van de bomen verderop en hijzelf verbrandde zijn hand.

Tot kort geleden stonden de 'Nienoord' en de 'Vredewold' nog gewoon buiten de poort. Maar ze zijn zo kostbaar, dat een derde exemplaar zelfs het Victoria and Albert Museum in Londen siert. Museum Nienoord wil ze alledrie weer actief inzetten, maar dan in computergames. De twee echte zijn bij een bezoek aan de borg in de museumtuin te bewonderen. Wie goed heeft opgelet, herkent onderweg terug naar de auto zelfs in het afwateringspijpje aan de achterkant van de Schelpengrot een eeuwenoude kanonsloop. Van het vroegere kasteel.