Hoewel de Nederlandse regering in 1938 blijft volhouden neutraal te willen blijven, wordt de dreiging vanuit het oosten zo verontrustend dat ze toch besluit de grenzen zwaarder te laten bewaken. Ook in het grensdorp Ter Apel denkt niemand dat de oorlog er zal komen. De naar de grens gestuurde soldaten worden ondergebracht in de hotels Timmer en Schot en café Krijgsveld, maar ook bij gastvrije burgers.

Aan de Duitse kant van de grens ligt Rütenbrock, net als Ter Apel een agrarisch dorp. Sommige boeren hebben grond aan beide zijden van de grens, arbeiders uit Ter Apel werken in Rütenbrock en inwoners van beide dorpen bezoeken de wederzijdse winkels, kerken en kermissen. Dat intensieve contact tussen beide dorpen levert uiteraard ook huwelijken op. Beide dorpen zijn nauw verweven.

Koninklijk bezoek

De soldaten houden zich bezig met het graven van schuttersputjes en het bouwen van kazematten, leren perfect marcheren en hebben een hoogst enkele keer een schietoefening. Ze amuseren zich met de bevolking als ze vrij zijn, vervelen zich soms en maken regelmatig een praatje bij de slagboom met hun Duitse collega's, die ook niet geloven in een oorlog.
Op 22 juni 1939 bezoekt koningin Wilhelmina haar manschappen in de Coevorden, Sleen, Emmer Compascuum en Ter Apel. Een verzetje voor de soldaten en voor de duur van het bezoek hebben ze zowaar witte lakens op hun bed. De bevolking is blij verrast door de aandacht en zingt het Wilhelmus voor de vorstin.

Voorzichtig

De Ter Apelers weten natuurlijk wel dat veel jonge mannen uit Rütenbrock worden opgeroepen om in Hitlers leger te dienen. Maar wie naar Duitsland wil, naar familie of kennissen, weet altijd een weg te vinden. Wel wordt het wat meer 'wij en zij'. Er wonen veel aanhangers van de NSB in Ter Apel die sympathiseren met de Duitse leider en zijn gedachtegoed. Hun 150 namen komen heimelijk bij de compagniestaf op een lijst. Daarnaast leeft er een hechte Joodse gemeenschap in het dorp. Politiek wordt maar niet meer besproken. Men wordt voorzichtig. Ter Apel maakt er het beste van.

Ze komen!

Op 28 augustus 1939 besluit de regering tot mobilisatie. Oostenrijk, Sudetenland en Tsjechoslowakije zijn al bij het ‘Reich’ gevoegd en Hitler staat op het punt Polen binnen te vallen. In Ter Apel zijn nu 240 manschappen paraat. Zij wonen ook in de bijgebouwde barakken bij het Rütenbrocker kanaal en in tot soldatenverblijven omgebouwde schepen.

Grensovergangen worden afgesloten met grote rioolbuizen, volgegoten met beton, bruggen worden gebarricadeerd en voorzien van springstof. Primair doel: een eventuele opmars van Duitse troepen minstens te vertragen.
Gedurende de winter en het vroege voorjaar komen er bij de stafleiding regelmatig berichten binnen van informanten over de grens: vannacht komen ze! Maar steeds is het loos alarm.

Een laatste groet

Dan valt Duitsland in de nacht van 9 op 10 mei 1940 Nederland binnen. Hitler wil voorkomen dat Engeland via Nederlands grondgebied een aanval doet op het voor de Duitse oorlogsindustrie zo belangrijke Ruhrgebied.

In Barnflair blazen Nederlandse soldaten met trotyl een aantal bomen op om de doorgang te versperren. Zo'n honderd Duitse soldaten staan al aan de grens en zouden in kunnen grijpen. In plaats daarvan zwaait men naar elkaar. In Ter Apel worden de bruggen vernietigd voor de manschappen zich terugtrekken, op weg naar de Afsluitdijk. Niet alle mannen halen die verdedigingslinie, want ook Duitsland had zijn informanten: de vluchtroutes waren allang bekend.
Op 14 mei capituleert Nederland na het verwoestende bombardement op Rotterdam.

Bitter

"Vrij!!!! Wat een heerlijkheid" kopt de De Offïcieele Vlagtwedder op 16 april 1945. Maar de nasmaak is bitter. Ter Apel heeft afscheid moeten nemen van zijn Joodse inwoners: zij werden op 15 juli 1942 uit het dorp weggevoerd. NSB'ers worden opgepakt en hun kinderen zullen de prijs gaan betalen voor de keuze van de ouders. De angst, ervaren toen volgeladen bommenwerpers overvlogen en een Liberator en Lancaster neerstortten, zal nog vaak herbeleefd worden. Maar de banden met Rütenbrock kunnen weer aangehaald worden, de grens kan weer vervagen.

Op 4 april 2017 kwam Koning Willem Alexander naar de regio om te praten over de problematiek van nu. Nog steeds is Ter Apel grensdorp, maar voor de gasten van nu wordt de grens getrokken tussen blijven of niet. De Ter Apelers maken er weer het beste van.

Met dank aan Rienhart Wolf, samensteller en schrijver van 'Vervlogen Tijden', een fotoboek over de geschiedenis van Ter Apel, Ter Apelkanaal, Barnflair en Munnekemoer. rfewolf@gmail.co