De eerste sluis zal een holle boomstam zijn geweest met een houten klep die bij vloed dicht werd gedrukt (het Reitdiep stond in open verbinding met de zee) en bij eb door het binnenwater weer werd opengeduwd. Deze waterafvoer functioneerde zo goed dat steeds meer gebieden er gebruik van wilden maken. De capaciteit moest worden vergroot en er werden extra armen en (grotere) sluizen aangebracht, die meermalen verplaatst en verbreed zijn. In 1877 werd de zeewerende functie overbodig toen het Reitdiep bij Zoutkamp werd afgesloten. Na afsluiting van het Lauwersmeer zijn de sluizen in 1974 buiten werking gesteld.

Aan het eind van de 15^e eeuw heeft op, of in de buurt van, de plek waar nu ‘t Waarhuis staat, een huis (‘Sybrants huis’) gestaan, waar de zijlrechters vergaderden, recht spraken en onenigheden tussen boeren en ingezetenen beslechtten. Deze plek aan de monding van het Reitdiep, de aanvoerroute naar de stad Groningen, was van strategisch belang. Reden waarom er in 1501 een bolwerk met blokhuis (klein verdedigingswerk om een doorgang te bewaken) werd gebouwd dat ‘Stuur Groningen’ of ‘Weert Groningen’ werd genoemd.

In 1515, toen de Saksische bezetting was opgeheven, is het blokhuis volledig afgebroken, maar rond 1580 is er opnieuw een fort gebouwd, waar hard om is gevochten. Het is meermalen van eigenaar gewisseld. Ook in het rampjaar 1672 heeft Aduarderzijl een belangrijke rol gespeeld. Hier lag één van de schansen van de waterlinie ten noordwesten van Groningen. Bij de aanval van bisschop Bernhard van Galen (Bommen Berend) werden alle 17 zeesluizen opengezet, zodat het Reitdiepdal onder water liep en de stad niet van die kant kon worden aangevallen.

't Waarhuis

Door alle waterwerken, bouw en sloop is het niet zeker of het huidige Waarhuis, de sluiswachterswoning, op exact dezelfde plek staat als de hiervoor genoemde bouwwerken. Het achterhuis stamt uit 1680, het voorhuis is er in 1706 aan toegevoegd. De sluiswachter bediende niet alleen de sluizen, maar had ook een tapperij. Veel vervoer ging over water en de scheepslieden moesten wachten, dus hij was verzekerd van klanten. De oude toog en de Goudse pijpen, gevonden onder het huis, zijn stille getuigen. Toen de scheepvaart terugliep, waren de inkomsten niet meer toereikend, zodat de laatste bewoner, Jan van Dijken, ook boer en postbode moest zijn om in zijn onderhoud te voorzien. Hij is tot 1995 op zijn post gebleven.

In 2019 is het 50 jaar geleden dat de Lauwerszee werd afgesloten en een Lauwersmeer werd. Meer achtergrondinformatie, verhalen en aankondigingen van activiteiten binnen dit thema? Kijk dan op lauwersmeer.groningen.nl/50-jaar-lauwersmeer.