Op de plaquette, die op een sokkel is geplaatst voor het gemeentehuis in Oude Pekela, is te zien hoe de bevrijders van twee kanten de Pekela’s naderden. Vanuit de richting Stadskanaal en vanuit Westerwolde. Teksten, lijnen en plaatsnamen op de metalen plaat laten zien hoe de succesvolle opmars verliep. Eenmaal aangekomen op de Onstwedderweg in Nieuwe Pekela konden de Belgen en Polen zonder noemenswaardige tegenstand doorstoten naar eerst Oude Pekela en vervolgens naar Winschoten. De laatste decennia wordt op 5 mei bij de plaquette om de vijf jaar een herdenkingsceremonie gehouden. Daarbij zijn een aantal keren Poolse en Belgische bevrijders aanwezig geweest. De laatste keer echter alleen nog maar één Pool. Na de oorlog is hij in Nederland gebleven en huwde in Brabant een Nederlandse vrouw.

Stolpersteine

In de gemeente Pekela zijn korte tijd geleden vele zogeheten Stolpersteine gelegd. Het Duitse woord voor struikelstenen, omdat ze moeten opvallen. Het gaat om kleine, kubusachtige steentjes van 10 bij 10 centimeter met aan de bovenkant een geel koperen plaatje. Op dit plaatje zijn de naam en de leeftijd gegraveerd van de personen die tijdens de bezettingsjaren zijn weggevoerd en nooit meer zijn terug gekomen. Ze zijn voor de huizen geplaatst van waaruit de ongelukkigen destijds werden weggevoerd. Zo liggen in het trottoir voor een woning aan de Wedderweg in Oude Pekela vier Stolpersteine naast elkaar. Een heel gezin werd in dit pand opgepakt. Het idee voor de steentjes werd door een commissie in de gemeente opgepakt en uitgevoerd. De bevolking omarmde de geste en vond het leggen van de gedenksteentjes bijzonder eervol. Rond de tijd van verzet, herdenking en bevrijding kan de laatste jaren per fiets de Stolpersteineroute worden gereden. Het traject door Pekela is bijna 40 kilometer lang.

Pekelder verzetsstrijders

Tot begin juni van dit jaar is in multifunctioneel centrum de Binding in Oude Pekela een tentoonstelling te zien die vooral gaat over het plaatselijke verzet gedurende de oorlog. De expo heet ‘Met elkaar voor een ander. Verzet in Pekela 1940-1945.’ Bij de tentoonstelling hoort een documentaire met in de hoofdpersonen twee verzetsstrijders uit Pekela. De communist Hendrik Wiekens uit Oude Pekela en de gereformeerde Jacob Wieske uit Nieuwe Pekela. Laatstgenoemde was vooral uit christelijk oogpunt fel anti-Duits. De vijand had een bloedhekel aan communisten. De jacht op hen werd dan ook snel geopend. Wiekens, die zich onder andere bezig hield met de verspreiding van illegaal materiaal, werd al in 1941 opgepakt. Hij overleed in het kamp Buchenwald.

Wieske leidde het verzet in Nieuwe Pekela en kwam ongeschonden door de oorlogsjaren. Wat de documentaire benadrukt is de samenwerking tussen communisten en gereformeerden tijdens de bezetting en het wantrouwen van de Pekelder samenleving jegens de communisten na de bevrijding. Zo zouden ze amper verzet hebben gepleegd en waren ze, nu Nederland eenmaal weer vrij was, volgens velen niet te vertrouwen. Ook zouden ze spioneren voor de Russen en meehelpen aan diens opmars naar West-Europa. Weduwen van omgekomen communistische verzetslieden kregen na de oorlog veelal geen financiële ondersteuning en leidden vaak een leven in bittere armoede.

Drie locaties om te herdenken

Als het gaat om locaties waar op 4 mei de gevallenen kunnen worden herdacht, maakt de gemeente Pekela een grote uitzondering. In Nederland hebben de gemeenten doorgaans maar één plek van samenkomst. Dat is bij de wet geregeld. In Pekela zijn evenwel op drie locaties bijeenkomsten. In Oude-, Nieuwe- en Boven Pekela. De gemeentelijke herindeling in 1990 maakte het mogelijk dat Nieuwe- en Oude Pekela hun gedenkplekken mochten behouden. Enkele jaren geleden mocht van de gemeente op verzoek van de bewoners ook Boven Pekela een locatie inrichten. Deze staat echter niet als officieel geregistreerd.