'Spik, thans Spijk, is een dorp van Fivelingo aan den mond van de Eems. In 1589 leed dit dorp onder een strooptocht die het Staatse volk door de Ommelanden hield. In November 1813 werd Spijk door de Fransen, die Delfzijl bezet hadden, vreselijk geplunderd terwijl zij voorwerpen van belangrijke waarde meenamen.'

'Het tegenwoordige Spijk telt ongeveer 1250 inwoners. Van deze behoren ongeveer 625 tot de Hervormde Kerk. Er zijn te Spijk nog twee andere kerken, en wel een Afgescheiden en een Doleerende [Nederduits Gereformeerde, EWH]. Tot de laatste behoren 100 ingezetenen. Een school met den Bijbel is er gesticht in 1906. Er bestond toen reeds een afgescheiden school. Te Spijk zijn 240 huizen, waarvan 40 de laatste jaren zijn gebouwd. Vroeger waren er om de kerkgracht geen bomen, nu een dubbele rij. De wegen achterom zijn alle verhard. Op 't gebied van Nijverheid kunnen we van dit welvarende dorp mededelen dat er een vlasfabriek, een zuivelfabriek en een werkplaats voor stoomdorsmachines bestaat.'

Borgen

'Op korte afstand, ten zuiden van Spijk, stond het huis Ubbena. Van dit huis is zeer weinig bekend. In de 16e en 17e eeuw woonden er de Alberda’s en nazaten. In 1723 overleed Remt Ubbena, de laatste heer van Spijk. Niet lang daarna moet de borg zijn gesloopt. In de nabijheid is een aardheuvel afgegraven waarin men brokken van urnen en andere voorwerpen heeft gevonden.'

'Aan de Zuidoostzijde van Losdorp stond de Fraeylemaborg, op de plaats waar thans de heer P. Riepma woont. De borg heeft zich ontwikkeld uit de Fraeylemaheerd, nog in de 16e eeuw door het geslacht Fraeylema bewoond. Bewoner Berend Schaffer, hoveling tot Losdorp en Vierhuizen, vervulde vele hoge ambten in de regering van de stad Groningen, het gewest en de republiek. Hij stierf in 1648, nadat zijn talrijk kroost en zijn echtgenote in 1637 allen door de pest waren weggerukt. De Fraeylemaborg vererfde op Rudolph Schaffer en van dezen in 1659 op diens zoon Johan Schaffer en schoon zoon Lucas Clant. Enige jaren later ging de borg over op de familie Entens, doch werd zij veelal door een Ausema bewoond. In 1682 werd de borg verkocht aan Remmert van Berum, gehuwd met Ave Alberda. Hunne erven verkochten in 1704 de borg opnieuw, welke toen overging in handen van 'vrou Josina Ripperda, vrou van Oosterwijtwerd'. Vermoedelijk niet lang daarna, althans in de 18e eeuw, is de Fraeylemaborg gesloopt.'

Kerk

'De Kerk te Spijk heeft uitwendig haar merkwaardigs uit de oude tijd verloren, doordat men haar van buiten heeft bepleisterd.'

'De tweede Kerk te Spijk is gebouwd in 1676, in plaats van de oudste, die enige jaren vroeger, benevens enige huizen, was afgebrand. In 1711 werd er een fraai torentje op de kerk gebouwd. Toen dit bouwvallig begon te worden, werd een geheel nieuwe toren gebouwd in 1902. De toren ziet er zowel uit- als inwendig heel netjes uit, is solied gebouwd en voorzien van een goed uurwerk. Op de klok, boven in den toren, staat het volgende: 'Titi Goosens heeft mij gegoten ras. Doen hi noch freier was. Tot Spijck anno 1709.''

'Door de Oostelijke deur komt men in het voorportaal der kerk. Op een tweede deur is een papier geplakt waarop: 'men wordt beleefd verzocht in de kerk niet te pruimen of te spuwen'. Dit deed ons verwachten, dat de Kerk er inwendig netjes zou uitzien wat de vloer betreft. En we moeten verklaren, dat de eerste indruk van 't geheel gunstig was. In 1902 is een nieuwe kostbare eikenhouten preekstoel (zuiden) in de kerk geplaatst. De oude preekstoel was totaal af, een paar panelen daarvan liggen nog op de zolder. Kunstwaarde had dit oude stuk niet. Op de balk in de muur stond het jaartal 1787, doch de oude preekstoel was veel ouder. Genoemde balk was toen geplaatst voor steun.'

'De vorm van de nieuwe preekstoel is zo als die uit vroegere tijd. Op de panelen munten de ornamenten uit door sierlijkheid en losheid. De heer Lamérus van Groningen ontving voor dit sierlijk stuk werk van de kerkvoogden 1000 guldens.'

'In het Westelijk gedeelte der Kerk was vroeger een zogenaamde ‘Klunderbeun’ [galerij, EWH] waarvan alleen de balustrade is gebleven en achteruit geplaatst, waarvoor een tamelijk groot wapen prijkt. Dit kunststuk zou het wapen zijn van de fam. Alberda.'

'In het Oostelijk gedeelte der Kerk bevindt zich, boven 't zogenaamde koor, een flink orgel met twee klavieren. 't Heeft 4000 guldens gekost en is vervaardigd door den orgelmaker Van Dam te Leeuwarden in 1884. De toon van 't orgel is zeer welluidend en krachtig. De blaasbalken worden ook hier in beweging gebracht door een' hefboom.'

Aldus een deel van het relaas van Ferré Jacobs over Spijk anno 1909.

Uit: Voorheen en Thans, Oudheidkundige plaatsbeschrijving op Kerk- en Schoolgebied van de dorpen in de ring Delfzijl, door D.H. Ferré Jacobs, 1909. (Het taalgebruik is vanwege de leesbaarheid enigzins aangepast)