Grensland

1940 tot 1950

Van bevrijder tot eerste asielzoeker in Sellingen

Het is 6 juni 1944. Vanuit Engeland steekt een gigantische invasievloot van geallieerde strijdkrachten het Kanaal over om West-Europa te gaan bevrijden van de Duitse overheersing. Het is helder weer. Vanaf het Engelse eiland Alderney ziet Dominik Podgórski met eigen ogen de historische landing op de kust van Normandië.

Van bevrijder tot eerste asielzoeker in Sellingen

Drogisterij Lukkien in Ter Apel. - Foto: familiearchieven

Dominik Podgórski is Pools soldaat en 22 jaar oud. Hij wordt krijgsgevangen gehouden op het Kanaaleiland en moet gedwongen werken aan de Atlantikwall, de verdedigingslinie van de Duitse bezetter. Maar nu de grond onder Duitse voeten te heet wordt, worden hij en zijn medegevangenen naar vaste wal gebracht en in treinen vanuit St. Malo op transport gesteld naar het inmiddels beruchte Auschwitz.

Tijdens een overnachting in een schoolgebouw in België weet een grote groep mannen te vluchten en vindt onderdak bij boerenfamilies. Op zijn onderduikadres hoort Dominik dat de eerder naar Schotland uitgeweken generaal Stanislaw Maczek, samen met zijn manschappen, ook deel uitmaakt van de geallieerde invasietroepen. Dominik sluit zich direct aan bij Maczeks Eerste Poolse Pantser Divisie en wordt motorordonnans, verkenner voor de troepen uit. Ze trekken op door België, bevrijden Breda en vervolgen hun bevrijdingsroute noordwaarts. Begin april 1945 komen in Westerwolde de berichten binnen dat Borger en Buinen zijn bevrijd.

Op het moment dat er op de deur geklopt wordt bij Drogisterij Lukkien in Ter Apel is er eerst even paniek. Zouden de Duitsers weer terug zijn? Maar als mevrouw Lukkien de deur opent, staat daar een Poolse soldaat. Generaal Maczek heeft zijn intrede genomen in het Hoofdkwartier aan de Hoofdkade 21, maar Dominik Podgórski zoekt bij burgers naar slaapplaatsen voor de rest van de groep. Zelf overnacht hij in de drogisterij en maakt kennis met dochter Giny. Maar hij moet verder. Op 12 april wordt Stadskanaal deels bevrijd. Tot aan de Gele Klap om precies te zijn, want de brug ligt er uit. Maar de 13e kan ook de rest van het dorp feestvieren.

De pantserdivisie van Maczek trekt verder en de zegetocht eindigt met de verovering van het Noord-Duitse Wilhelmshaven, waar Maczek op 6 mei 1945 de onvoorwaardelijke capitulatie aanvaardt van de daar aanwezige 34.000 manschappen en 200 vaartuigen van de Duitse Kriegsmarine.
Dominik Podgórski is er bij en het maakt grote indruk op hem. Maar er was nog iets wat een onuitwisbare indruk heeft gemaakt: dat meisje uit Ter Apel. Zodra hij verlof heeft, zoekt hij haar op om haar beter te leren kennen.

Dan is de oorlog voorbij. Terug naar Polen kan niet, daar zijn inmiddels de Russen de baas. Voorzieningen zijn er niet voor ontheemden zoals hij. Dominik besluit hij in Ter Apel te blijven en vindt een baan als automonteur bij een garagebedrijf.

Asielzoeker

In 1951 trouwt hij met Giny Lukkien en samen beginnen ze een automobielbedrijf aan de Brink in Sellingen. Hij voelt zich thuis in het esdorp. Vanuit de dorpsbewoners is er respect voor de 'bevrijder' en het feit dat hij met een Nederlandse vrouw getrouwd is, draagt zeker bij aan de acceptatie van de eerste 'asielzoeker' in Sellingen. Dominik en Giny krijgen samen twee kinderen en verplaatsen hun bedrijf in 1965 naar de Onstwedderweg in Stadskanaal. In 1983 wordt het bedrijf voortgezet door dochter Anastasia en schoonzoon Marinus van der Werff.

Geruime tijd na de bevrijding begint Dominik Podgórski aandacht te vragen voor een herdenkingsplek. Natuurlijk voor alle Poolse kameraden die in de oorlog zijn gesneuveld, maar ook een plek van 'historisch besef' voor alle gevallenen, vroeger en nu. Na 21 jaar lobbyen heeft de gemeente een bestuur dat gehoor geeft aan zijn wens. Op 4 mei 1993 krijgt Stadskanaal, dankzij de vasthoudendheid van een Poolse motorordonnans, het Generaal-Maczek-monument en het gelijknamige plein.

Het Generaal Maczek-monument in Stadskanaal. - Foto: Wikimedia Commons
Het Generaal Maczek-monument in Stadskanaal. - Foto: Wikimedia Commons

Het 'Generaal-Maczek-monument' in Stadskanaal is ontworpen door Karin Hardonk. Het symboliseert de fel oranjegekleurde huzarenvleugel, het embleem op het Poolse uniform. In de bestrating onder het roestvrijstalen object zijn twee vakjes verwerkt. In het ene zit aarde uit de geboorteplaats van generaal Maczek en in het andere aarde van de erebegraafplaats in Breda, waar generaal Maczek in 1994 is begraven, bij zijn soldaten.