De nederzetting Soltcamp werd al in 1418 genoemd. Aan de monding van het Reitdiep en aan de Lauwerszee had Zoutkamp de ideale ligging om uit te groeien tot een echt vissersdorp. Het hele dorp leeft al eeuwenlang van de visvangst, van ‘zeevisch’ in vroegere tijden tot garnalen in de 20e eeuw.

'Buisjesdag'

Vlaggetjesdag was van oorsprong de dag waarop vissersschepen met vlaggetjes versierd in de haven lagen op de zaterdag, voorafgaand aan Pinksteren. Op de dagen direct volgend op Pinksteren voeren de eerste schepen uit om te gaan vissen op haring.

De naam en het gebruik van Vlaggetjesdag ontstond vermoedelijk in de 18e eeuw in Vlaardingen, onder de naam ‘buisjesdag’. Het was de dag waarop de haringbuizen – een type schip – gepavoiseerd (met vlaggetjes versierd) uitvoeren. In de kerk werd een ‘Buizen-Biddag’ gehouden waarin Gods zegen gevraagd werd voor een behouden terugkeer  én een goede vangst. In de loop van de 19e eeuw kwam de benaming 'Vlaggetjesdag' in zwang. 

In de loop van de 20e eeuw raakte Vlaggetjesdag haar werkelijke betekenis kwijt met de introductie van motorschepen en de teruglopende haringvisserij. Voortaan was Vlaggetjesdag de dag dat de eerste Hollandse nieuwe aan land werd gebracht. Commercieel was dat voor de vishandel een veel aantrekkelijkere dag om feest te vieren dan het traditionele Pinksterweekend.

Vlaggetjesdag in Zoutkamp

In Zoutkamp gaat Vlaggetjesdag net even anders dan in de rest van het land. In 1959 werd op initiatief van de vissersvereniging Hulp in Nood en de Handelsvereniging van Zoutkamp eerste Vlaggetjesdag georganiseerd. De gehele garnalenvloot werd op de Pinkstermaandag feestelijk binnen gehaald. De opzet was om meer bekendheid te geven aan de garnalenvisserij in het dorp. Vlaggetjesdag sloeg meteen goed aan in het eerste jaar. Volgens het Nieuwsblad van het Noorden hing bij bijna elk huis in Zoutkamp de vlag uit en waren er duizenden bezoekers van heinde en ver gekomen om de vissersvloot te bewonderen.

Het traditionele hoogtepunt van de Zoutkamper Vlaggetjesdag is het binnenhalen van de Garnalenkoningin en haar hofhouding. Deze 'koningin' wordt in het geheim door een commissie aangewezen. Op de dag zelf bepaalt een jury welk van de vaartuigen het mooist opgetuigd is. Dit 'Koninginneschip' onthaalt de Garnalenkoningin, onder het toeziend oog van het publiek op de kade.  

Een moeilijk jaar

In 1960 had de Garnalenkoningin een dreigende boodschap in haar toespraak. De vissers kregen het advies om het lot in eigen hand te nemen en over te schakelen op zeewaardige vaartuigen of zich te laten omscholen. En die boodschap was niet voor niets. Het was duidelijk geworden dat de Lauwerszee zou worden afgesloten en daarmee de zoutwatervisserij in Zoutkamp zou verdwijnen.

Zeer tegen de zin van de bevolking werden op vrijdag 23 mei 1969 de laatste caissons geplaatst en was de afsluiting van de Lauwerszee een feit. Toen koningin Juliana het dorp op de dag van de afsluiting bezocht, hingen de bewoners hun vlaggen halfstok en keerden sommigen zelfs de vorstin de rug toe.

De diep teleurgestelde vissers hadden echter geen tijd om stil te staan bij het verlies van hun haven. De maandag daarop was het Pinkstermaandag en Vlaggetjesdag ging gewoon door. De hele gemeenschap stond achter de traditionele feestdag en er deden meer schepen dat ooit mee op deze elfde Vlaggetjesdag. 

Van klein naar groot

Vlaggetjesdag in Zoutkamp blijft populair in de jaren nadat de vissersboten zelf verdwenen uit het dorp. De boten met de afkorting ZK lagen voortaan grotendeels in de haven van Lauwersoog, maar met Pinksteren voeren ze versierd terug naar hun oude ligplekken.

Eind jaren zeventig kreeg Vlaggetjesdag het moeilijk. Het evenement werd voor de Zoutkampers vissers te duur. Er werd nog wel van alles georganiseerd op en rond het water, maar de traditionele vlootschouw bleef achterwege. In 1980 nam Stichting Dorpsbelangen Zoutkamp het initiatief om de Pinksterdagen weer in oude glorie te herstellen, inclusief de met vlaggetjes versierde kotters.

De mensen in de regio zijn Zoutkamp nog niet vergeten. In 1978 kwamen er zo’n 1500 man af op de afgeslankte versie van het evenement, maar vijf jaar later trok de dag een recordaantal van 25.000 à 30.000 bezoekers. Zoutkamp werd dat jaar haast onbereikbaar in het Pinksterweekend. Kilometers lange files verstopten de toegangswegen zodanig, dat zelfs fietsen en bromfietsen er nauwelijks door konden.

Tegenwoordig

De laatste decennia is het programma rondom Vlaggetjesdag alleen maar groter geworden. Het hoogtepunt blijft het binnenhalen van de versierde vloot, maar de dagen voor Pinkstermaandag zijn nu ook onderdeel van het feest geworden. Kermis, braderieën en vuurwerk vechten om de aandacht van de bezoekers. En die weten de weg naar het vissersdorp nog steeds massaal te vinden.

De Zoutkamper vissers weten Vlaggetjesdag soms ook aan te grijpen om hun mening te laten horen over alle veranderingen in de visserij. Nog in 2010 lieten de schippers voorafgaand aan Pinksteren weten dat ze niet de haven van Zoutkamp zouden binnenvaren, als protest tegen de inperking van hun visgebied. Maar net als na de afsluiting van de Lauwerszee ging Vlaggetjesdag uiteindelijk gewoon door. Verschillende kotters droegen spandoeken bij zich om aandacht te vragen voor de problematiek, maar wegblijven was toch een stap te ver. De Zoutkampers laten zich niet tegenhouden door tegenslag en laten zich zeker niet hun jaarlijkse traditie afpakken.   

Ontdek meer Groningse tradities op www.levenderfgoedgroningen.nl