Het plaatselijke Visserijmuseum verrast met onder meer een expositie over bijzondere schelpen en vissen. Bert Davids uit Eenrum – ex-Zoutkamper - toont hier tevens hoe je modellen van vissersschepen bouwt. In de binnenhaven kan het publiek rondneuzen op historische schepen. Op één daarvan worden verhalen verteld. Ook staan er muziek, theater en een historische film over Zoutkamp op het programma.

Soltcampum

De vissersplaats heeft dan ook een rijke geschiedenis. De nederzetting Soltcampum wordt al in 1418 genoemd. Door de strategische ligging, aan Lauwerszee en Reitdiep, werd Zoutkamp in de Tachtigjarige Oorlog een Spaanse vesting. De eerste bewoners waren waarschijnlijk soldaten, die later plaats maakten voor vissers.

Engelse oorlog

Sinds het eind van de middeleeuwen is Zoutkamp een vissersgemeenschap. Met kleine zeilboten werd er op zee gevist. Notities van een tijdens de Vierde Engelse Oorlog (1780-1784) in het dorp gelegerde officier geven een indruk van het leven van de Zoutkampers: ‘Hier wonen niet anders dan zeevisschers, en bestaand uijt eene 80 huijsen’.

De officier en zijn manschappen logeerden bij deze vissers en daar stond tot hun genoegen geregeld vis op het menu. Zo beloofde de officier zijn familieleden dagelijks te trakteren op ‘springlevendige zeesvis van alle zoort’ wanneer ze hem kwamen bezoeken.

Handel

In de eerste helft van de 19e eeuw leefden de Zoutkampers vooral van ‘zeevisch’, die ze in de stad Groningen verkochten. Rond 1850 werd de vis ook buiten de provincie verkocht. Veel ging naar kooplui uit ‘Holland’, maar er was ook een levendige handel met Hamburg, Engeland en Frankrijk.

De zeevisserij liep eind 19e eeuw sterk terug in Zoutkamp. Niet alleen doordat Engelsen en Duitsers met grote schepen en fijnmazige netten de zee leegroofden, maar ook door de zware storm van 5 maart 1883. Huizenhoge golven verslonden drie Zoutkamper schepen. Negen opvarenden vonden de dood. De ramp leidde in 1889 tot de oprichting van Hulp in Nood, de eerste vissersvereniging van Nederland.

Crisis

De Zoutkamper vissersvloot was in 1901 geslonken tot vier schepen. Pas bij de overgang van zeil- naar motorvaart leefde de visserij weer op. In 1918 waren er in Zoutkamp negentien schepen. De wereldwijde crisis in de jaren dertig gooide echter roet in het eten.

Dankzij een vastgestelde minimumprijs wisten in deze moeilijke periode alleen garnalenvissers het hoofd boven water te houden. De crisis maakte de Zoutkampers inventief. Ze pasten hun vangstmethoden aan en vingen dicht bij huis in de toenmalige Lauwerszee garnalen. De vissers zetten hiervoor oude reddingssloepen in met motoren van afgedankte T-Fords.

Grote consumptiegarnalen werden gepeld en verkocht. ‘Het kleine spul’ werd gedroogd. Verbeterde vangstmethoden maakten grootschalige drogerijen mogelijk. De eiwitrijke, gedroogde garnalen vonden als dierenvoer gretig aftrek bij pluimveehouders.

Afsluiting Lauwerszee

De afsluiting van de Lauwerszee maakte in 1969 een eind aan de zoutwatervisserij vanuit Zoutkamp. Toen koningin Juliana het dorp op de dag van de afsluiting bezocht, hingen de bewoners hun vlaggen halfstok en keerden ze de vorstin de rug toe. De Zoutkampers zagen de afsluiting niet als iets feestelijks, maar als het einde van hun bloeiende vissersdorp.

De diep teleurgestelde vissers hadden echter geen tijd om stil te staan bij het verlies van hun haven. Ze zetten hun werk veelal voort vanuit de nieuw aangelegde haven in Lauwersoog, maar bleven – tegen de wens van de overheid in - de registratieletters ‘ZK’ voeren.

Ondanks alles ademt Zoutkamp nog steeds de sfeer van een vissersplaats, en niet alleen op Vlaggetjesdag en met WinterWelVaart. De garnalenvisserij is nog steeds hecht verbonden met het dorp. De vloot ligt in Lauwersoog, maar de garnalen gaan naar Zoutkamp waar Heiploeg is gevestigd, de grootste garnalenleverancier van Europa.