Appingedam was van oudsher een handelsplaats. De eerste bewoners kwamen rond 1100 samen bij een kruising tussen een aantal handelswegen en riviertjes. Ze bouwden daar een dam en zo ontstond een nederzetting van schippers, koop- en ambachtslieden. De naam Appingedam komt waarschijnlijk van een oude familienaam en betekent 'dam bij de woonplaats van de familie Appinga'.

 Het toenmalige riviertje de Delf vormde een verbinding met open zee en de inwoners van Appingedam, Damsaters of Damsters genoemd, werden al snel rijk en welvarend. Appingedam was in de Middeleeuwen de hoofdstad van de Ommelanden, het gebied dat samen met Groningen het gewest 'Stad en Lande' vormde. Al snel werd Appingedam ook een bestuurlijk centrum en in 1327 kreeg de plaats stadsrechten. In de stad verrezen een kerk, een raadhuis, pakhuizen en winkels. Het huidige Museum Stad Appingedam is gebouwd op de restanten van een dertiende-eeuw steenhuis.

Bedrijvigheid

 Door de gunstige verbinding met open zee bloeide de handel in Appingedam. Zeeschepen meerden af aan de kades en losten of laadden hier hun vrachten. De goederen werden in pakhuizen opgeslagen en verhandeld. Volgens enkele historici zijn de beroemde hangende keukens van Appingedam niet gebouwd als keukens, maar als extra opslagruimte, omdat de pakhuizen te klein waren en de grondprijzen te hoog.

Langs het Damsterdiep stonden steenfabrieken, kalkovens en scheepswerven. Molens zorgden voor het malen van graan en boekweit, het persen van olie en het zagen van hout. Daarnaast telde de stad zes bierbrouwerijen, twee jeneverstokerijen, enkele leerlooierijen en weverijen, garenwtijnderijen, een zeepziederij, een azijnmakerij, een fabriek voor beenderlijm en een zoutkeet.

Appingedam leed behoorlijk onder de concurrentie van Groningen, dat door het stapelrecht de handel in een aantal goederen, zoals graan, had gemonopoliseerd. Toch wist Appingedam zich zelfstandig te ontwikkelen tot een handelsstad van belang.

De sloop van Appingedam?

 Groningen en Appingedam waren eeuwenlang elkaars tegenstanders, zowel in de handel als in de politiek. In 1536 werd Appingedam veroverd door de Friese stadhouder Georg Schenck van Toutenburg, die daarmee de Groningers een groot plezier deed. Hij beval de sloop van Appingedam en legerde er een garnizoen soldaten dat de klus moest klaren. De Damsters wisten echter op de garnizoenscommandant in te praten om vooral geen haast te maken. De vestingwallen werden gesloopt, maar de rest van het stadje bleef staan. Bijna dertig jaar later drongen de Groningers nogmaals aan op de sloop van hun concurrent, maar ze kregen nul op het rekest: dan hadden ze er zelf maar meer werk van moeten maken.

Opleving

Vanaf de zestiende eeuw werd Appingedam een minder belangrijke stad, maar de handel ging gewoon door. Met de bouw van het Raadhuis in de zeventiende eeuw vond er een opleving plaats en in 1760 werden veel gevels aan de nog altijd pittoreske Solwerderstraat vernieuwd. Appingedam bevrachtte in de achttiende eeuw toch nog altijd zo'n 50 zeeschepen per jaar. In de negentiende eeuw werd in Appingedam de eerste stoomtimmerfabriek van Nederland opgericht en aan het begin van de twintigste eeuw leidde de mechanisatie tot de bouw van tal van fabrieken, waaronder de internationaal bekende (scheeps)motorenfabriek van Brons, waarvan de fabriekshal nog altijd aan het Damsterdiep staat.

Reportage

De Verhalen van Groningen maakte ter gelegenheid van WinterWelVaart 2015 een korte reportage over de vraag: had Appingedam de hoofdstad van Groningen kunnen zijn?