Hoogezand is wat de historie betreft niet het startpunt van de religie in zijn regio. In dat opzicht moet veel meer gekeken en gewezen worden naar de plaats Kropswolde. Het dorp wordt in kerkelijk opzicht in 1249 als eerste in een oorkonde genoemd als Crepeswalda. In het geschrift wordt een geschil behandeld over het afdragen van een belasting door de bewoners aan de abdij van het Cisterciënzerinnen. De kloosterlingen hadden de gronden ontgonnen en in cultuur gebracht. Praktisch alle landerijen behoorden in die tijd toe aan kloosters. Kropswolde was destijds een centrum van ontwikkeling. Monniken hielpen de toen nog sporadisch aanwezige bevolking bij ontginningen en onderwezen hen in de katholieke leer. Tot aan de reformatie, midden 16^e eeuw behoorde praktisch iedereen tot deze geloofsgemeenschap.

Hervorming

In de tweede helft van de 16^e eeuw kregen ook de noordelijke Nederlanden te maken met de reformatie. De strengere geloofsleer van de Zwitserse theoloog Calvijn deed z’n intrede. Volgens Calvijn moesten de mensen veel soberder gaan leven. Pracht en praal in de roomse kerken moest bijvoorbeeld verdwijnen. Dat leidde in veel plaatsen tot de berucht geworden beeldenstorm. Ook in de parochie van Kropswolde werden vanaf die tijd geen missen meer gelezen. Voorgangers droegen geen kleurige gewaden meer, maar gingen voortaan, niet meer als pastoor maar als predikant, gekleed in het zwart. Het altaar werd afgebroken en de beelden verdwenen uit het kerkgebouw. Het calvinisme (protestantisme) was nog de enig toegestane godsdienst.

Doopsgezinden

Een groepe die al eerder de katholieke geloofsgemeenschap had verlaten was die van de doopsgezinden. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog waren velen vanuit Noord-Nederland naar Ostfriesland gevlucht. Ze keerden terug toen de kust ook in het landsdeel Groningen weer veilig was. Hadden de hervormden bijna overal de kerken van de katholieken overgenomen, de doopsgezinden bouwden na terugkeer hun eigen bedehuizen. In Sappemeer kwam rond 1640 hun eerste gebouw tot stand.

De hervormden bouwden in dezelfde plaats rond 1650 hun eerste nieuwe kerk. Kosten; ruim 13000 gulden. Ondanks de leer van Calvijn werd het gebouw toch weer voorzien van dure elementen als bijvoorbeeld een koperen dak en een toren met luidklok. In het geheim bleef een groep oprechte katholieke gelovigen in de streek haar diensten houden in schuilkerken. Een Joodse geloofsgemeenschap vestigde zich aan het begin van de 18^e eeuw in de streek rond Hoogezand.

Kerkscheuringen

Na het katholicisme werd de Nederlands Hervormde kerk in Nederland uitgeroepen tot staatskerk. In Nederland genoot deze geloofsgemeenschap een voorkeursbehandeling. Dat duurde tot 1848, toen alle godsdiensten gelijk werden gesteld. In 1834 zorgde dominee Hendrik de Cock in de Groninger plaats Ulrum voor de eerste scheuring in de protestantse kerk. Hij vond de hervormde kerk destijds te vrijzinnig. Na heel veel strijd en twist, waarbij zelf militairen werden ingeschakeld, besloot de Cock tot de instelling van een nieuwe geloofsgemeenschap. Hij noemde zijn groepering gereformeerd oftewel opnieuw hervormd. Deze eerste kerkscheuring zou, omdat nieuwe voorgangers steeds weer strengere leefregels en opvattingen hadden, worden gevolgd door nog een aantal. Zo ontstond in 1944 bijvoorbeeld de vrijgemaakt gereformeerde kerk. Alle tot nu genoemde geloofsgemeenschappen, behalve de Joodse, die na de Tweede Wereldoorlog bleek te zijn geminimaliseerd, schoten in Hoogezand stevig wortel.

Ontkerkelijking

Dat bijna iedereen, zoals in vroegere tijden, tegenwoordig nog bij een kerk behoort kan niet worden gezegd. Nagenoeg alle christelijke instellingen moesten de afgelopen decennia vanwege krimp van de bevolking en ontkerkelijking flink reorganiseren. Ook in de regio Hoogezand werd gefuseerd en moesten soms kerkgebouwen worden gesloten. Zowel bij de katholieken, de hervormden als ook bij de gereformeerden. Zo kwam in 2004 ook in Hoogezand/Sappemeer een PKN-gemeente tot stand. Jehova's Getuigen houden er sinds 1957 diensten en de Pinkstergemeente deed er in 1961 zijn intrede. Een van de kleinste geloofsgemeenschap in Hoogezand is het Apostolisch Genootschap. Sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw kent de plaats ook Vrije Baptisten en een afdeling van de Evangelische Gemeente Rafaël.

Werkgelegenheid en migratie

Hoogezand biedt, mede vanwege zijn geografische ligging, veel werkgelegenheid. Ook aan niet Nederlanders. Bijvoorbeeld aan Marokkanen en Turken. In de tweede helft van de vorige eeuw stroomden deze werknemers in. Ze namen hun gezinnen en godsdienst mee. Inmiddels kent Hoogezand een behoorlijke moslimgemeenschap. Een grote groep Surinamers en Antillianen kwam in de jaren zeventig naar Hoogezand. Onder hen ook Hindoestanen. Molukkers kwamen in 1961 middels overheidsdwang vanuit de Carel Coenraadpolder naar Foxhol. Naast de kerken van de vijf traditionele stromingen als Nederlands hervormd, rooms-katholiek, doopsgezind, gereformeerd en vrijgemaakt plus de gebouwen van negen evangelische kerkgenootschappen, kwamen er in Hoogezand in de loop van de vorige eeuw zes verschillende gebedshuizen van allochtone origine bij. Dat heeft in die plaats een veelkleurig religieus palet opgeleverd.

Bronnen:
375 jaar Hoogezand en Sappemeer
Met dank aan de gemeente Midden-Groningen