Twintigduizend jaar geleden, in de IJstijd, vormde het kustgebied één geheel. Geleidelijk werd het klimaat milder en begonnen de ijskappen te smelten. De zeespiegel steeg, het water kroop naderbij. Zo'n achtduizend jaar geleden bereikte het zeewater het Hunzedal en drieduizend jaar later was het gestegen tot ongeveer vijf meter beneden NAP. De noordelijke uitloper van de Hondsrug, die tot Wetsinge - Baflo liep, stak er nog bovenuit. Rond die tijd kwam daar al menselijke bewoning voor. Bij Wetsinge is zelfs aardewerk uit de Trechterbekercultuur (3400-2850 v Chr.) gevonden.

Het landschap

Ondertussen begon de Waddenkust zich te ontwikkelen en werd de basis voor de Waddeneilanden gelegd. De zeespiegel steeg steeds trager, waardoor achter de strandwal waaruit de Waddeneilanden zouden voortkomen, aan de landzijde een uitgestrekt kwelderlandschap ontstond. Bewoners van de zandgronden trokken naar dit gebied voor zomerbeweiding van hun vee. Rond 600 voor Chr. wierpen zij wierden op die, na voldoende ophoging, permanente bewoning mogelijk maakten. Het leven op de wierden regelde zichzelf.

In de vroege Middeleeuwen (ca. 800) veranderde de situatie drastisch. Verschillende zee-inbraken volgden elkaar op, waardoor de Lauwerszee ontstond en Humsterland van het vasteland ‘afbrak’. Humsterland werd een eiland, door een zijtak van het Reitdiep (Kliefsloot) gescheiden van Middag, dat een schiereiland werd.

Apart

Tezelfdertijd vond de kerstening van deze gebieden plaats, waardoor beide onder het Bisdom van Münster gingen vallen die de kerkelijke gewesten indeelde in proosdijen. Ten westen van de Kliefsloot werd de proosdij ‘Hummerze’ of Humsterland gevormd en ten oosten ervan werd Middag onder het bestuur van de proosdij van Baflo gebracht.

De boeren van de wierden sloegen de handen ineen om zich te wapenen tegen de zee en legden in de elfde eeuw de eerste dijken rondom Humsterland en Middag aan. Dit werk werd voortgezet en uitgebreid door het Benedictijner klooster dat in 1192 in Aduard werd gesticht en tot grote bloei en rijkdom kwam. Het grondbezit strekte zich uit van Leegkerk tot Winsum. De kloosterlingen zorgden voor inpoldering en afwatering, de Kliefsloot slibde dicht en Middag en Humsterland groeiden weer aan elkaar.
Hoewel fysiek weer met elkaar verbonden, vielen zij weer onder verschillend regime. Rechtspraak en bestuur van Middag viel onder klooster Aduard, maar Humsterland, Ezinge en Feerwerd werden bestierd door de, inmiddels opgekomen, landadel.

Samen

De reformatie in 1594 bracht daar weer verandering in. Kloosters werden opgeheven en hun grondbezit en ingelijfd bij de Republiek der Nederlanden.
Na herstel van de oorlogsschade komt het gehele gebied in bezit van familie Lewe. De landadel van het Westerkwartier zwaaide er in de periode van 1600-1800 de scepter. Maar in de Franse tijd (1795-1813) werd de adel de macht ontnomen. Hun heerschappij kwam in 1811 in handen van gemeenten.

Apart

Middag werd gemeente Ezinge, Humsterland vormde gemeente Oldehove. Bij de gemeentelijke herindeling van 1990 zouden Middag (Ezinge) en Humsterland (Oldehove) worden samengevoegd met andere gemeenten in het Westerkwartier, maar Ezinge wilde liever onder Winsum vallen, Oldehove sloot zich aan bij gemeente Zuidhorn.

Toch weer samen

Bij de herindeling van 2016 willen de dorpen van Middag zich weer losmaken van Winsum en zich als één geheel bij het Westerkwartier aansluiten.

Middag en Humsterland worden altijd in één adem genoemd en zijn, als één van de oudste cultuurlandschappen van Europa, verbonden door het predicaat Nationaal Landschap, maar zowel fysiek als bestuurlijk hebben zij af en toe een eigen leven geleid.