Parooljournalist Han Mulder reist in de koude decembermaand van 1969 vanuit Amsterdam naar het Hoge Noorden. Hij is op weg naar de stakende sigarenmeisjes van Nieuwe Pekela. De beginregels van zijn reportage schetsen een weinig rooskleurig beeld van de regio. Hij roept de sfeer op van een naakt, nat en naar land. 'Ook vanmorgen vroeg om half zeven posten weer de dertig stakende sigarenmaaksters voor de deur bij hun fabriek Champ Clark in Nieuwe Pekela aan het door ijs en sneeuwval plotseling zo smetteloze, maar nog ver van reukloze Pekelder Hoofddiep. De barre veenkoloniën in Oost-Groningen zijn nog maar juist bekomen van de langdurige staking in de strokarton of opnieuw grijpt de arbeidsonrust om zich heen.'

Hij treft de meisjes 'blauwbekkend bezijden het verstarde industriewater.' Mulder bombardeert Lena Smits (nu Schoonhoven) ongewild tot stakingsleidster. 'Het springerige, lachgrage meisje stuurt in deze dagen het royaal in de plamuur zittende aftandse rode NSU-tje van haar vader over de gladde, verdrietige paden van de streek, want er is veel te regelen.'

Zij zorgt volgens de krant voor discipline en beheert de stakingskas. Blij is Lena allerminst met de rol die Het Parool haar toebedeelt. Ze voelt zich te jong om een staking te leiden, 19 jaar pas, ze oogt ook piepjong, een beetje bleu en dus geeft zij graag het stokje over aan haar schoonzus Grietje Schoonhoven (nu Krul). Zij is spraakzamer, feller ook, zegt Lena later in een gesprek met schrijfster Gré van der Veen.

Gelijk heeft ze, want Grietje is ook degene die de kat de bel aanbindt als zij toevallig beneden in de fabriek een koppeltje mannen bij balen tabak met elkaar hoort smoezen. Al maanden, zo vangt zij op, ontvangen hun mannelijke collega's een tientje loonsverhoging per week. Ze is stomverbaasd. Oneerlijk, onrechtvaardig, vindt zij en vertelt de andere meiden wat ze gehoord heeft. Ze wil verhaal halen bij de directie, maar bovenaan de trap verschijnt één van de directeuren Koning en die schudt gedecideerd het hoofd: 'nee, nee, nee'. Grietje, 50 jaar later, is nog altijd verontwaardigd: 'Ik was zo boos toen. Wij deden hetzelfde werk als de mannen. We voelden ons minderwaardig, we waren maar meisjes.'

Fré Meis

Alle meiden pakken na de pauze hun tas en gaan naar huis. Werkweigering is één, maar staken? Lena, wier vader als kartonarbeider net gestaakt heeft, vraagt pa wat te doen. Tegen Het Parool klinkt zijn advies strijdvaardig: 'Je moet hier de boel plat gooien, anders gebeurt er nooit wat.'

Hij raadt Fré Meis aan en die verwijst eerst door naar de vakbond, maar als die niet thuis geeft, neemt de actieleider het heft in handen. De dertig meiden (twee zijn Jehova's getuige en staken uit principe niet maar blijven ziek thuis) leggen op maandag 15 december 1969 het werk neer. Hun eis: dat gewraakte tientje erbij plus 400 gulden over de laatste drie maanden.

De adhesiebetuigingen stromen binnen. Voor het eerst staken vrouwen in ons land en dus stort de Nederlandse Vrouwenbeweging spontaan 200 gulden in de stakingskas. De studenten van de pedagogische academie in Beverwijk doen ook hun duit in het zakje: 44,10 gulden. De meiden zelf zitten niet stil en gaan de boer op. Ze lopen met lijsten langs de deuren, voor geld en voor steun. Boeren (jawel) en burgers geven grif. Grietje, nog naglunderend over toen: 'We haalden elke week tachtig procent van ons loon op.'

Terugblikkend is posten bij Champ Clark om zes uur des morgens het spannends, ervaart zij. 'Dan moesten de mannen langs ons. Soms trokken wij iemand aan zijn mouw en dan viel ie met z'n kont in de sneeuw.' De herinnering zorgt voor een gulle lach.

Vier weken houden zij de staking vol. Dan gaat de directie overstag en geeft negen gulden per week erbij. De mannen staan uit solidariteit de helft van hun weekloon met terugwerkende kracht af. Hun overwinning vieren de meiden in café Berend Sasker met bier en rookworst. Meis zwaait hun lof toe: 'Jullie hebben het nog beter gedaan dan de strokartonarbeiders.'

Haar mooiste moment beleeft Grietje met haar schoonzus Lena echter in oktober 2002. Beiden zijn in het bijzijn van koningin Beatrix prominent aanwezig op een symposium in Utrecht over de rechten van de mens. Beiden voelen zich even vorstin als zij binnengehaald worden als 'heldinnen in de strijd' en met nog 500 anderen de film over hun staking bekijken.

Grietje kleedt zich net als Lena die dag in stijl: rood jurkje en rood colbertje. 'Ik was zo trots als een pauw. Die erkenning, met de koningin erbij, was de kroon op ons werk.'

Bronnen:
Archief Lena Schoonhoven-Smits
Veenkoloniale Volksalmanak 2014
Aaf Koning, De sigaar is Koning