Als rond het jaar 500 de zandruggen in het Bourtanger moeras weer opdrogen, komen vanuit het oosten pioniers naar onze streek, die dan al Westerwolde wordt genoemd. De nieuwkomers vestigen zich op plaatsen waar het goed wonen is. Hoog genoeg om droge voeten te houden, essen om voedsel te verbouwen, water uit een stroompje en grasland op de oevers voor het vee.
In de nederzettingen worden afspraken gemaakt. Over wat van wie is en over het recht op gebruik van de gemeenschappelijke marke en wateren. Gewoon mondelinge afspraken.

Kippetje

De kerstening komt in de 9e eeuw vanuit het oosten, vanuit het Benedictijnenklooster Corvey bij Höxter. Er verrijzen houten kerkjes en er vormen zich vijf kerspels: Vriescheloo, Wedde, Onstwedde, Vlagtwedde en Sellingen. Gezamenlijk blijven ze hun zaken regelen en vormen het land Westerwolde. Een gekozen richter handhaaft, met zijn twaalf gezworenen, recht en orde. Het dagelijks bestuur ligt bij de mene meente.
Het systeem van eigen bestuur wordt in de 14e eeuw bedreigd. Hoofdelingen uit het noorden zien hun land opgeslokt worden door de woeste Dollard en krijgen belangstelling voor Westerwolde. De Westerwolders zien de bui hangen en zoeken toenadering tot de bisschop van Münster. Tegen de jaarlijkse betaling van één hoen door elk huis met een rokende schoorsteen, belooft de bisschop bescherming. Toch lukt het de familie Addinga om de macht te grijpen en een steenhuis in Wedde te bouwen. Een tijdlang moet Westerwolde leven naar de regels van de Addinga’s. En de bisschop? Die eet een kippetje.

Heerlijkheid

Stad Groningen laat zich gelden en verdrijft in 1478 de Addinga’s. Opluchting, maar de zelfstandigheid van Westerwolde is voorgoed verdwenen. De streek wordt een heerlijkheid en dat betekent dansen naar de pijpen van steeds een nieuwe heer en regelmatig oorlogsgeweld als weer een andere partij zijn oog heeft laten vallen op de strategisch gelegen landstreek.
Uiteindelijk wordt Westerwolde een Generaliteitsland onder ‘landsheerlijk gezag’ binnen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (1588 - 1795). Groningen weet ondertussen in 1619 het leen over Westerwolde te kopen. In 1765 zal, door het graven van het Stadskanaal, Westerwolde voorgoed gaan veranderen én ontsluiten. Er ontstaan nieuwe woonkernen aan de rand van het landschap.

Gemeenten

De dorpen hebben nog steeds ieder hun eigen vorm van lokaal bestuur. Op landsniveau maakt de Republiek plaats voor de Bataafse Republiek (1795-1806), met sterke Franse invloeden. En daar zien we ineens de nieuwe bestuursvorm gemeente opduiken. Aanvankelijk worden dorpen en steden gedegradeerd tot administratieve instituties, maar vanaf 1801 mogen ze hun eigen plaatselijke bestuur weer regelen. Als de Fransen het echt voor het zeggen krijgen, lanceren ze de Franse Gemeentewet. Daarin staat dat gemeentes minimaal 500 inwoners moeten hebben en het liefst 2000. En als dat aantal niet gehaald wordt… jawel: herindeling! De eerste gemeentelijke herindelingen in de vaderlandse geschiedenis.

Zelfstandig

Bourtange wordt in 1811 een zelfstandige gemeente, waar ook Ter Apel, Onstwedde, Sellingen, Vlagtwedde en Wedde onder vallen. Lang heeft dat niet geduurd. Vlagtwedde splitst zich dat eerste jaar al af en een paar jaar later Onstwedde. Bourtange gaat een poosje later zelf weer op in de gemeente Vlagtwedde.
Ook Wedde wordt een zelfstandige gemeente, met de dorpen en buurtschappen Blijham, Hoornderveen, Hoorn, Lutjeloo, Morige, Tjabbestreek, Wedderheide, Weddermarke en Wedderveer onder de hoede.
De Franse tijd eindigt als Napoleon verslagen wordt. De oudste zoon van Willem V keert in 1813 terug naar Nederland en in 1815 wordt hij uitgeroepen tot de koning der Nederlanden. En vanaf de grondwetsherziening en gemeentewet van Thorbecke heeft elke gemeente voortaan een gemeenteraad en een college van burgemeester en wethouders.

Slikken

Die allereerste herindeling, begin 19e eeuw, is zeker niet de laatste. Van de ruim 1100 Nederlandse gemeentes aan het begin van de vorige eeuw zullen er dik 700 verdwijnen. Dat merken ook de Westerwolders: Wedde gaat in de jaren zestig op in de gemeente Bellingwedde. Gemeente Onstwedde wordt opgeslokt door dochter Stadskanaal. En nu is er weer een herindelingsronde. Daarbij gaan Bellingwedde en Vlagtwedde samen verder onder de historische naam van het oude landschap en heerlijkheid Westerwolde, zonder oudste nederzetting Onstwedde en haar (essenzweem)dorpen. En dát is voor sommigen wel even slikken.