Het is nu nauwelijks meer voor te stellen, maar in vroeger eeuwen was reizen een hele opgave. De wegen, voor zover ze er waren, veranderden bij slecht weer al snel in modderputten. De veengebieden en moerassen in het westen, oosten en zuiden van Groningen waren verraderlijk en onbegaanbaar en de kwelderlandschappen in het noorden waren evenmin betrouwbaar. De Stad lag dan ook uiterst strategisch in het midden: moeilijk door legers te benaderen en voorzien van uitgebreide verdedigingswerken. Wie Groningen wilde innemen, moest de stad omsingelen en alle aanvoerwegen over water en land blokkeren.

Spaansen en Staatsen

Dat was dan ook precies het plan van de Staatse troepen in 1580. In 1568 was met de Slag bij Heiligerlee de Tachtigjarige Oorlog uitgebroken, een felle strijd tussen de katholieke Spaanse koning en erfgenaam van de Nederlanden enerzijds en een verbond van republikeinse en protestantse edellieden anderzijds. De 'Staatsen' streden onder leiding van prins Willem van Oranje en werden door de Ommelanden gesteund. De Stad echter had voor de zijde van de Spaanse koning Filips II gekozen.

Om Groningen in te nemen, voerden de opstandelingen een zogenaamde schansenkrijg. Op strategische plekken in de provincie werden stellingen, vestingen en schansen gebouwd om de Stad af te sluiten. De burcht van Wedde werd gebruikt als stelling en de Staatse troepen begonnen met de aanleg van een vesting op de enige begaanbare weg door de 'groote moerassige heyde' die het Bourtangermoor in die tijd was.

Tange

Een tange is een zandrug, ontstaan in de ijstijd, en ligt vaak wat hoger dan de rest van het gebied. In de moerassige gebieden op de huidige grens met Duitsland lag het Bourtangermoor, met één tange er doorheen. De huidige Bisschopsweg, die overgaat in de N365, volgt nog altijd die oude zandrug. Prins Willem van Oranje gaf opdracht tot het bouwen van een vesting waarmee de tange gecontroleerd kon worden. Overste Diederik Sonoy nam het werk in 1580 ter hand, maar het aantal Westerwoldse boeren dat hem wilde helpen bij de graafwerkzaamheden was bedroevend laag. Toen hij ook nog eens zonder geld kwam te zitten, was de vesting Bourtange gauw verlaten: wat kuilen en heuvels in de ruwe vorm van een vijfpuntige ster was alles wat er in het landschap te zien was.

Klein schansje

Dertien jaar later nam graaf Willem Lodewijk, neefje van Willem van Oranje de spade weer op. er werd een gracht gegraven, de wallen werden verhoogd tot 'een spits hoog' en daarbinnen kwamen enkele barakken en een kruithuis. Meteen na voltooiing werden er ongeveer zevenhonderd soldaten gelegerd en die konden vrijwel direct aan het werk. De Spaanse veldheer Verdugo kwam in september 1593 poolshoogte nemen en wilde de schans innemen. Na de zomerdroogte stond er in de grachten nog geen water en zijn legers konden de vesting gemakkelijk naderen. Toch lukte het niet om Bourtange te veroveren. Verdugo probeerde een beleg, maar ontdekte al snel dat zijn loopgraven op nauwelijks een halve meter diepte al water opleverden. Bourtange bleek werkelijk niet in te nemen. Beschaamd droop Verdugo af: met zijn grote leger was hij er niet in geslaagd dat kleine schansje in het veenmoeras te veroveren.

Een jaar later werd Groningen op de knieën gedwongen en koos de stad definitief voor de Staatse zijde. De 'Reductie' voegde Stad en Ommelanden samen tot één gewest dat gezamenlijk streed tegen de Spanjaarden. De vesting Bourtange had haar werk gedaan.
Een kleine zestig jaar later werd het bescheiden schansje flink verstevigd en uitgebreid toen de bisschop van Münster in 1665 optrok naar Groningen. Dit keer was de vesting wel bedoeld om aanvallen uit het oosten af te weren. En met succes. De bisschop, beter bekend als 'Bommen Berend', werd buiten de deur gehouden en ook in 1672, het jaar van zijn beroemde beleg van Groningen, kreeg hij Bourtange niet in handen.

Veranderingen

Tot ver in de achttiende eeuw werd de vesting Bourtange in tijden van oorlog of dreiging uitgebreid en versterkt, totdat er een complexe structuur van dubbele vijfhoeken en bastions ontstond. De grote moerassige heide rondom veranderde in de loop der eeuwen echter door de turfwinning en werd beter begaanbaar. De toenemende vuurkracht van geschut maakte de militaire betekenis van de vesting steeds kleiner. In 1851 werd de vesting officieel opgeheven, maar nog elk jaar klinken er in de zomermaanden gevechtsgeluiden. Bourtange is nooit ingenomen, maar de vesting is een uitstekend decor voor het naspelen van veldslagen.